Zabór pruski - walka z germanizacją

 1. Pojęcia:

• Kulturkampf
• Hakata
• rugi pruskie

2. 

3. Walka z germanizacją:

• praca organiczna
• zakładanie kółek i towarzystw rolniczych
• działalność Towarzystwa Czytelni Ludowych
• tworzenie kas zapomogowo-pożyczkowych
• walka Michała Drzymały ("wóz Drzymały")
• strajki szkolne (np we Wrześni)

Początki zimnej wojny

 1. Pojęcia:

• zimna wojna
• NATO
• RWPG
• RFN
• NRD
• plan Marshalla
• żelazna kurtyna
• Układ Warszawski
• wyścig zbrojeń
• propaganda
• blokada Berlina

2. Daty:

• 1949 - powstanie NATO
• 1950 - początek wojny koreańskiej
• 1953 - koniec wojny koreańskiej

3. Dlaczego doszło do zimnej wojny?

• ZSRR i USA stały się po II wojnie światowej jedynymi supermocarstwami
• różnice ideologiczne (komunistyczna dyktatura - demokracja; gospodarka centralnie sterowana - kapitalizm)
• imperialistyczne plany Stalina
• spór o Niemcy

4. Konflikt nie zmienił się w wojnę otwartą z wielu powodów, między innymi ze względu na obawy przed wojną nuklearną.

Walka o polskość w zaborze rosyjskim

 1. Pojęcia:

• pozytywizm
• noc apuchtinowska
• Uniwersytet Latający

2. Rusyfikacja:

• likwidacja polskich szkół (w tym Szkoły Głównej w Warszawie)
• język rosyjski jedynym językiem w szkołach (poza religią)
• wprowadzenie podręczników historii fałszujących historię Polski
• język rosyjski jedynym językiem w sądownictwie i administracji
• konieczność tłumaczenia na język rosyjski publicznych napisów polskich

3. Obrona polskości:

• Polacy zrezygnowali z walki zbrojnej na rzecz pozytywizmu: umacniania polszczyzny środkami pokojowymi
• stworzenie elementarza języka polskiego (Konrad Pruszyński)
• Uniwersytet Latający dla kobiet
• tajne nauczanie
• polskość umacniana była przez polskich artystów, szczególnie literatów

Konrad Pruszyński

Początki panowania Wazów i wojny z Rosją

 1. Pojęcia:

• samodzierżawie
• wielka smuta
• dymitriada
• husaria

2. Daty:

• 1610 - bitwa pod Kłuszynem
• 1610 - zdobycie Moskwy przez Polskę
• 1612 - utrata Moskwy przez Polaków
• 1634 - pokój w Polanowie

3. Unia personalna ze Szwecją:

• pod koniec XVI wieku szlachta wybrała na króla Rzeczypospolitej królewicza szwedzkiego Zygmunta z rodu Wazów
• kilka lat później, po śmierci swego ojca, Zygmunt III stał się również królem Szwecji
• Polska i Szwecja znalazły się wtedy w unii personalnej
• po kilku latach Szwedzi zbuntowali się przeciw jego władzy (ze względu na jego katolickie wyznanie) i unia personalna się skończyła

4. Wielka smuta w Rosji

• po śmierci cara Rosji Iwana Groźnego władzę przejął jego syn, chorowity Fiodor
• car Fiodor nie żył długo, jego śmierć oznaczała wymarcie dynastii Rurykowiczów, władzę w Rosji przejął jeden z bojarów (moskiewskiej szlachty)
• kilka lat później w Polsce pojawił się człowiek, który podawał się za zmarłego kiedyś w tragicznym wypadku innego syna Iwana Groźnego, Dymitra; nazywa się go dziś Dymitrem Samozwańcem, 
• wielu polskich magnatów wsparło go swoimi prywatnymi oddziałami, na ich czele Samozwaniec zdobył Moskwę i obwołał się carem
• po roku kolejny bunt obalił Dymitra, który zginął w walkach, Rosja pogrążyła się w chaosie

5. Wojna Rzeczpospolitej z Rosją:

• Rzeczpospolita chciała wykorzystać osłabienie Rosji i odzyskać Smoleńsk
• W 1610 roku Polacy pokonali Rosjan pod Kłuszynem i zdobyli Moskwę
• dwa lata później Moskwa została utracona, ale Smoleńsk pozostał przy Rzeczpospolitej

Husaria

Husaria na Rolce Sztokholmskiej

Kapitulacja Polaków na Kremlu (Moskwa)

Zygmunt III Waza

Anglia na drodze ku monarchii parlamentarnej

 1. Pojęcia:

• monarchia parlamentarna
• purytanie
• Wspaniała Rewolucja
• Deklaracja Praw

2. Daty:

• 1640 - początek rewolucji w Anglii (wojny domowej)
• 1688 - Wspaniała Rewolucja (Chwalebna Rewolucja)
• 1707 - unia realna Anglii i Szkocji, powstanie Wielkiej Brytanii

3. Przyczyny rewolucji angielskiej:

• dążenia królów z dynastii Stuartów do ograniczenia roli parlamentu i wzmocnienia swojej władzy
• podatki nakładane bez zgody Parlamentu
• konflikt między tradycyjnym kościołem anglikańskim a bardziej radykalnymi purytanami

4. Rewolucja angielska

• walczyli w niej: armia królewska Karola I i armia parlamentarna (od pewnego momentu dowodzona przez Olivera Cromwella)
• po początkowych zwycięstwach króla, sukces odnieśli żołnierze Parlamentu
• wzięty do niewoli król został uznany za zdrajcę i ścięty

5. Anglia republiką:

• przez 11 lat Anglia nie miała króla, stała się republiką (jedyny raz w swej historii)
• przywódcą Anglii stał się wtedy Oliver Cromwell, z dyktatorską władzą
• Anglia stała się wtedy potęgą morską i zakończyła podbój Irlandii
• po śmierci Cromwella do Anglii bezkrwawo wróciła monarchia (z synem Karola I jako królem)

6. Wspaniała Rewolucja

• syn Karola I, Jakub II próbował rządzić Anglią w sposób absolutny, co wywołało nową rebelię Parlamentu (tym razem prawie bezkrwawą) i jego wygnanie
• nowy król Anglii (Wilhelm Orański) podpisał Deklarację Praw, która zmieniła Anglię w monarchię parlamentarną

Wojska parlamentu angielskiego

Król Anglii Karol I, ścięty w 1649 roku

Upadek powstania i represje rosyjskie wobec Polaków

 1. Pojęcia:

• katorga

2. Data:

• 1864 - upadek powstania styczniowego

3. Przyczyny upadku powstania styczniowego:

• przewaga liczebna Rosjan
• przeprowadzenie przez Rosjan uwłaszczenia chłopów (co zablokowało dopływ chłopskich ochotników)
• aresztowanie ostatniego dyktatora powstania, Romualda Traugutta
• niedostateczne uzbrojenie sił powstańczych

4. Represje rosyjskie:

• zsyłki na Syberię i katorga
• likwidacja Królestwa Polskiego, zamiana go w Kraj Przywiślański
• egzekucje (generał Murawjow otrzymał nawet przydomek "wieszatiel" po 177 zleconych przez niego karach śmierci przez powieszenie)
• konfiskaty mienia
• rusyfikacja
• prześladowanie Kościoła katolickiego

Murawjow asystujący egzekucjom powstańców

Polacy w rosyjskiej kopalni

Powstanie styczniowe

 1. Pojęcia: 

• branka
• wojna partyzancka

2. Daty:

• 22 I 1863 - wybuch powstania styczniowego

3. Bezpośrednia przyczyna wybuchu powstania:

• branka - Aleksander Wielopolski chciał poprzez wzięcie do wojska rosyjskiego młodych Polaków uniemożliwić wybuch powstania
• młodzi Czerwoni dowiedzieli się jednak o brance i uciekli w okoliczne lasy
• był styczeń, długo ukrywać się nie było można, Czerwoni postanowili wywołać powstanie już 22 stycznia

4. Wybuch powstania:

• Czerwoni utworzyli Tymczasowy Rząd Narodowy i wydali manifest nawołujący do powstania
• jednocześnie Czerwoni ogłosili uwłaszczenie chłopów (darmowe dla chłopów)
• ataki na kilka miast zakończyły się niepowodzeniem ze względu na rosyjską przewagę

5. Walki powstańcze:

• ze względu na przewagę wroga, większość działań Polaków miała charakter partyzancki
• do powstania szybko przyłączyli się Biali, którzy przejęli nad nim kontrolę
• dyktatorem powstania został Marian Langiewicz, który po walkach na południu został zmuszony do ucieczki do Austrii i złożenia broni
• powstanie kontynuowali inni dowódcy

6. Państwo podziemne: rząd powstańczy stworzył utajone państwo polskie, z własnymi sądami, służbami medycznymi, pocztą i policją.

Herb Rzeczpospolitej przyjęty przez powstańców styczniowych

Monarchia absolutna we Francji

 1. Pojęcia:

• monarchia absolutna
• Król Słońce
• etykieta

2. Tym razem wykonałem prezentację na Prezi, w której zawarłem temat w pigułce:

https://prezi.com/view/UC9eLEJF8M3mjxcrv4zq/

Skutki II wojny światowej

 1. Pojęcia:

• ONZ
• zbrodnie przeciw ludzkości

2. Data:

• 1945 - powstanie ONZ

3. Skutki wojny:

• śmierć około 60 mln. ludzi
• gigantyczne zniszczenia (szczególnie w Niemczech, Polsce, ZSRR, Japonii)
• ogromne zubożenie Europy i Azji
• przemieszczenia ludności
• zmiany granic (np: utrata przez Niemcy ziem na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej na rzecz ZSRR i Polski, utrata wschodnich województw przez Polskę na rzecz ZSRR, utrata Mołdawii przez Rumunię na rzecz ZSRR...)
• utworzenie ONZ (by nie dopuścić do następnej wojny światowej)
• osądzenie zbrodniarzy wojennych z Niemiec i Japonii (tych, których udało się złapać, część uciekła do Ameryki Południowej)
• okupacja Niemiec przez ZSRR, USA, Wielką Brytanię i Francję
• przejęcie przez ZSRR i USA roli supermocarstw dominujących nad dużą częścią świata
• początek zimnej wojny

Królestwo Polskie przed powstaniem styczniowym

 1. Pojęcia:

• odwilż posewastopolska
• Biali
• Czerwoni
• manifestacje

2. Daty:

• 1861 - demonstracje patriotyczne w Warszawie

3. Po klęsce w wojnie krymskiej nowy car, Aleksander II, rozpoczął łagodzenie carskiej władzy. Nazywamy to odwilżą posewastopolską. W Polsce zakończył się stan wojenny, pozwolono na tworzenie polskich organizacji (np. Towarzystwa Rolniczego) i szkół.

4. Wbrew polskim nadziejom, car Aleksander II nie chciał przywracać Kongresówce konstytucji. Wywołało to polskie manifestacje w Warszawie.

5. Car odpowiedział na nie w ten sposób:

...to znaczy rosyjskie wojsko zmasakrowało manifestantów, dwukrotnie zresztą. Za pierwszym razem zginęło pięciu manifestantów, za drugim: stu.

6. Sytuację miał dla Rosjan opanować wierny im Polak, hrabia Aleksander Wielopolski. Zaczął on wprowadzać reformy: obsadzał urzędy Polakami, odtworzył warszawski uniwersytet (pod nazwą Szkoła Główna). Rosyjskie masakry i profanowanie kościołów uniemożliwiły jednak uspokojenie nastrojów.

7. Powstały dwie polskie organizacje spiskowe:

• Czerwoni
• Biali

Ich programy są w tabelce na stronie 81!

Powstanie warszawskie

 1. Pojęcia:

• plan "Burza"
• godzina "W"

2. Daty:

• 1 VIII 1944 - wybuch powstania warszawskiego
• 2 X 1944 - koniec powstania warszawskiego

3. Chronologia wydarzeń:

• pod koniec 1943 roku wojska radzieckie zaczęły zbliżać się do ziem polskich wypierając Niemców
• Armia Krajowa stanęła przed dylematem: jak ustosunkować się do Sowietów, którzy z jednej strony walczą z niemieckim wrogiem, z drugiej zaś odpowiedzialni są za mordy w Katyniu i nie utrzymują kontaktów z rządem polskim w Londynie
• ostatecznie postanowiono rozpocząć serię powstań zbrojnych na niemieckich tyłach, by wyzwalać polskie ziemie PRZED pojawieniem się tam wojsk radzieckich i przywitać je jako gospodarze (plan "Burza"
• "Burza" na wschodzie zakończyła się klęską - Sowieci zamiast współpracować, więzili Polaków by przejąć nad ziemiami polskimi pełną kontrolę
• zbliżanie się wojsk radzieckich do Warszawy sprawiło, że AK postanowiła kontynuować "Burzę" i wywołać powstanie również w stolicy
• powstanie wybuchło 1 VIII, powstańcom nie udało zająć się mostów ani Warszawy prawobrzeżnej, czyli wschodniej (Pragi)
• Sowieci wstrzymali swoją ofensywę, by pozwolić Niemcom na stłumienie powstania; nie pozwolili też amerykańskim i angielskim samolotom lecącym z posiłkami dla Polaków na międzylądowania na swoich lotniskach
• Niemcy przy tłumieniu powstania popełnili straszliwe zbrodnie wojenne (najsłynniejsza to rzeź Woli)
• po kapitulacji Polaków (2 X 1944) Niemcy zaczęli systematycznie wyburzać Warszawę lewobrzeżną (zachodnią), do stycznia 1945 ponad 80% stolicy lewobrzeżnej leżało w gruzach
• w walkach powstańczych zginęło prawie 200000 mieszkańców Warszawy, ponad 150000 z nich to cywile

4. Do dziś wśród historyków, publicystów i zwykłych Polaków trwa spór o to, czy decyzja o rozpoczęciu powstania była błędem.

                             

Ciężkie działo oblężnicze Niemców (wyżej) i jego pocisk trafiający w budynek Prudentialu

Niemcy z oddziału Dirlewangera, jednego z najbardziej zbrodniczych w tłumieniu powstania

Warszawa po powstaniu

Powstańcy ze zgrupowania "Radosław" (pierwszy z lewej miał wtedy 15 lat)

Chrystus z Bazyliki Świętego Krzyża

Ziemie polskie w latach 1943-1944

 1. Pojęcia:

• PPR
• KRN
• UPA
• PKWN
• Rząd Tymczasowy
• Zbrodnia wołyńska (rzeź wołyńska)

2. Daty:

• 1943 - rzeź wołyńska
• 1944 - utworzenie PKWN

3. Między 1942 a 1943 rokiem Józef Stalin zaczął realizować politykę zmierzającą do podporządkowania sobie Polski po zakończeniu II wojny światowej, stworzenia z niej państwa marionetkowego.

4. Na czele tej podporządkowanej ZSRR Polski mieli stać lojalni wobec Stalina polscy komuniści. Ponieważ przed wojną Stalin zniszczył polską partię komunistyczną, trzeba było stworzyć nową - otrzymała nazwę Polskiej Partii Robotniczej. Zaczęła ona tworzyć konspiracyjne struktury w okupowanej przez Niemców Polsce.

5. Konspiracja komunistyczna była niewielka, ale od 1944 roku otrzymała ogromne wsparcie - do Polski od wschodu wchodzić zaczęły oddziały armii radzieckiej. W związku z tym komuniści utworzyli Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który pełnił rolę nowego polskiego rządu (całkowicie uzależnionego przez Stalina). 

6. W 1945 roku PKWN przekształcił się w Rząd Tymczasowy, początkowo nieuznawany przez żaden kraj na świecie poza ZSRR (za rząd legalny powszechnie uważano nadal rząd polski w Londynie).

7. Rzeź wołyńska:

• w 1943 ukraińscy nacjonaliści z UPA i OUN zdecydowali, że należy oczyścić z Polaków ziemie zachodniej Ukrainy (czyli Wołynia)
• ziemie te okupowali wtedy nadal Niemcy, ale nie przejmowali się oni tym, co dzieje się na terenach wiejskich (o ile nie przeszkadzało armii niemieckiej)
• oddziały UPA ("banderowcy") zaczęły mordować całe polskie wioski, łącznie zginęło kilkadziesiąt tysięcy polskich cywilów (prawdopodobnie około 30-50 tysięcy)
• Armia Krajowa zaczęła wtedy działania odwetowe wobec ukraińskich wiosek

Na żółto przedstawiono tu obszar masakry

"Złoty wiek" kultury polskiej

 1. Pojęcia:

• "złoty wiek"

2. Drogi, którymi renesans dotarł do Polski:

• młodzi Polacy studiujący na uczelniach włoskich
• królowa Bona Sforza, Włoszka która stała się małżonką króla Zygmunta Starego sprowadziła z Włoch artystów i architektów

3. Rozwój języka polskiego:

• tłumaczenia na język polski Biblii (Biblia księdza Wujka, Biblia brzeska)
• Mikołaj Rej spopularyzował pisanie w języku polskim dzieł literackich
• Jan Kochanowski stał się pierwszym mistrzem polskiej literatury

4. Andrzej Frycz Modrzewski: początek publicystyki politycznej w polskiej literaturze, propozycje reform kraju spisał w książce "O poprawie Rzeczypospolitej".

5. Najbardziej renesansowym miastem w Polsce była Zamość, która wtedy właśnie powstała. Zaprojektowano ją jako tzw. "miasto idealne", dobre do życia i łatwe do obrony.

Renesansowy dziedziniec Collegium Maius na Uniwersytecie Jagiellońskim

Renesansowy dziedziniec Wawelu

Karta tytułowa jednej z książek Mikołaja Reja

Rzeczpospolita wielu narodów i religii

 1. Pojęcia:

• bracia polscy (arianie)
• grekokatolicy
• konfederacja warszawska
• unia brzeska

2. Daty:

• 1573 - konfederacja warszawska
• 1596 - unia brzeska

3. Najważniejsze religie i wyznania Rzeczpospolitej:

• katolicyzm
• prawosławie (wschodnia Litwa, Ukraina)
• kalwinizm (Litwa w okolicach Kiejdan, Kielecczyzna, Lubelszczyzna)
• luteranizm (Prusy Książęce, Prusy Królewskie, północna Wielkopolska, Inflanty)
• bracia polscy (Kielecczyzna, Lubelszczyzna)
• poza tym również Ormianie, Żydzi, menonici, muzułmanie

4. Polska krajem tolerancji religijnej:

• panowanie Zygmunta Augusta: król nie chce prześladowań ("nie jestem królem waszych sumień")
• stworzenie konfederacji warszawskiej: aktu prawnego gwarantującego tolerancję religijną w Rzeczpospolitej

5. Kontrreformacja:

• wprowadzenie w Polsce reform soboru trydenckiego (Stanisław Hozjusz)
• sprowadzenie jezuitów do Polski (Piotr Skarga)
• unia brzeska z kościołem prawosławnym (za panowania Zygmunta III)

6. Główne postacie reformacji: Jan Łaski, Faust Socyn.

7. Najważniejsze narody Rzeczypospolitej:

• Polacy
• Litwini
• Rusini (przodkowie dzisiejszych Ukraińców i Białorusinów)
• Niemcy
• Żydzi
• wiele innych mniej licznych, na przykład Ormianie, Tatarzy...

Wyznania Rzeczypospolitej w XVI wieku

Polska pod okupacją sowiecką

 1. Pojęcia:

• zbrodnia katyńska
• łagier
• zsyłka
• deportacja

2. Data:

• 1940 - zbrodnia katyńska

3. Miejsce egzekucji polskich oficerów:

• Katyń
• Kalinin - Miednoje
• Charków - Piatichatki
• Kuropaty
• Bykownia

4. Kłamstwo katyńskie - ZSRR nie przyznało się do zbrodni katyńskiej, obciążając nią Niemców.

5. Deportacje: na Syberię i do Kazachstanu.

Mapa zsyłek Polaków w 1940 i 1941 roku

Kolonializm europejski w XIX wieku

 1. Pojęcia:

• kolonializm

2. Daty:

• 1904 - początek wojny rosyjsko-japońskiej
• 1905 - koniec wojny rosyjsko-japońskiej

3. Przyczyny wyścigu kolonialnego:

• dążenie do pozyskiwania surowców (dla rozwijającego się przemysłu)
• poszukiwanie nowych rynków zbytu
• poszukiwanie taniej siły roboczej
• poszukiwanie terenów ważnych strategicznie (ze względu na ważne porty, drogi handlowe itp)
• zaspokajanie ambicji narodowych

4. Największe imperia kolonialne:

• Wielka Brytania (największe państwo w historii świata, Brytyjczycy podbili między innymi Egipt, Sudan, Afrykę Południową i Indie - "perłę w koronie imperium")
• Francja (podbiła między innymi rejon Sahary, Algierię, Madagaskar i Indochiny)
• Niemcy (podbiły między innymi Kamerun i Tanganikę (większość dzisiejszej Tanzanii))
• Holandia (podporządkowała sobie między innymi Indonezję)
• Belgia (podbiła Kongo)

5. Polityka kolonizatorów wobec ludności swoich kolonii:

• niszczenie rodzimych kultur
• tworzenie wielkich plantacji
• rabunek surowców mineralnych
• wyzysk ludności
• próby cywilizowania: nowe drogi, szpitale, szkoły

6. Chiny: w teorii pozostały niezależne, w praktyce obce mocarstwa (Europejczycy oraz Japończycy i Amerykanie) podzielili je sobie na strefy wpływów.

7. Wzrost znaczenia Japonii: państwo to pod koniec XIX wieku zdołało odebrać Chinom Koreę, a na początku XX wieku zdołało całkowicie pobić Rosję w wojnie o kontrolę nad chińską Mandżurią. Stworzyło to z Japonii nowe światowe mocarstwo.

"Imperium nad którym nigdy nie zachodzi Słońce" - mapa brytyjskiego imperium kolonialnego

Żołnierze brytyjscy (w swoich sławnych czerwonych mundurach) w walce z Zulusami w Afryce Południowej

Polskie Państwo Podziemne

1. Pojęcia:

• ZWZ
• AK
• SZP
• BCh
• Szare Szeregi
• akcja "N"
• Delegat Rządu na Kraj
• cichociemni
• NSZ
• sabotaż
• mały sabotaż

2. Data:

• 1942 - powstanie Armii Krajowej

3. Struktura państwa podziemnego:

   a) pion wojskowy:

• formalnie siły zbrojne polskiego podziemia podporządkowane były Naczelnemu Wodzowi który rezydował na emigracji (początkowo Władysław Sikorski, potem Kazimierz Sosnkowski)
• w praktyce siłami tymi dowodził dowódca ZWZ, potem AK (Stefan "Grot" Rowecki, potem Tadeusz "Bór" Komorowski, pod koniec wojny Leopold "Niedźwiadek" Okulicki)
• bezpośrednio siłami zbrojnymi kierował "Kedyw", czyli Kierownictwo Dywersji: organizowało właśnie dywersję, sabotaż oraz otwarte działania zbrojne (odbijanie więźniów, zamachy itp)
• Kedyw kierował też wywiadem wojskowym (np. zdobył egzemplarz rakiety V-2, odkrył, że w obozach masowo morduje się Żydów)

   b) pion cywilny:

• formalnie podlegał rządowi na uchodźstwie
• ponieważ rząd rezydował w Londynie, wybierał swojego przedstawiciela, który ukrywał się w Polsce, był on zwierzchnikiem Państwa Podziemnego i nosił tytuł Delegata Rządu na Kraj

"Kotwica" - symbol państwa podziemnego (Polski Walczącej)

Gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku

 1. Pojęcia:

• Folwark
• Pańszczyzna
• "spichlerz Europy"

2. Handel wiślany: jego znaczenie wynikało z podporządkowania polskiej gospodarki eksportowi zboża na zachód Europy (Wisłą spławiano ziarno do Gdańska, stamtąd dalej Bałtykiem do Niderlandów). Dzięki rozwojowi tego szlaku, bardzo szybko rósł w znaczenie Gdańsk.

3. Szlachta sprzedawała ziarno na zachód Europy ze względu na to, że na zachodzie ceny żywności były dużo wyższe, niż w Polsce (więc szlachcie się to niezwykle opłacało).

4. By zapewnić sobie dużą liczbę darmowej siły roboczej, szlachta zmuszała chłopów do darmowej pracy na ich majątkach (obowiązek tej pracy nazywany był pańszczyzną).

5. Najważniejsze monety w Polsce XVI wieku:

• dukaty (złote)
• talary (duże monety srebrne)
• grosze (małe monety srebrne)
• szelągi (miedziane)

Dukat Zygmunta III

Talar Władysława IV

Grosz Zygmunta I

Szeląg Zygmunta III